Dzisiejszym 20 i 30-latkom grozi ubóstwo emerytalne? Niepokojące dane Komisji Europejskiej i ZUS

06 października 2022

W pierwszej połowie 2021 r. przeciętne świadczenie wypłacane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyniosło 2 524,37 zł brutto^[1]. Choć co prawda wzrosło ono o 7 proc. w porównaniu z 2020 r., to jednak wciąż niewystarczająco, aby poczuć finansowe bezpieczeństwo. Tymczasem, na młodsze pokolenia czekać będzie jeszcze większe wyzwanie. Prognozy dla dzisiejszych 20- i 30-latków wskazują, że ich emerytury mogą wynosić zaledwie 25 proc. ostatniej pensji, a według najnowszych danych ZUS może być to nawet 18,7 proc. wartości ostatniego wynagrodzenia. Dlatego warto, by pomyśleli o swojej przyszłości już dziś i skorzystali z rozwiązań tzw. III filaru, które pozwalają na gromadzenie dodatkowych oszczędności – radzą eksperci Alior Banku.

Już dziś poziom wypłacanych emerytur jest dość niski. Zgodnie z waloryzacją z marca br. najniższe wypłacane na rękę świadczenie wynosi 1217,98 zł (w 2021 r, było to 1066,24 zł)^[2]. To niska kwota, biorąc pod uwagę choćby rosnącą inflację i wysokie koszty utrzymania.

Sytuacja osób przechodzących na emeryturę za 10 lub 20 lat może być jeszcze trudniejsza, a według najnowszego raportu ZUS grozi im nawet ubóstwo emerytalne.

Przyjrzyjmy się prognozom demograficznym opracowanym dla Polski przez EUROSTAT^[3]. Z danych wynika, że relacja osób w wieku poprodukcyjnym (65+) do osób w wieku produkcyjnym (15-65 lat) wzrośnie z 26,4 proc. w 2019 r. do aż 62,5 proc. w 2060 r. W związku z tym, na jedną osobę aktywną zawodowo przypadnie więcej niż połowa emeryta. To ponad dwa razy więcej niż obecnie. Średnia długość życia obywatela Polski wzrośnie z 74,2 lat w 2020 r. do 85 lat w 2075 r. Dodatkowo, liczba osób w wieku 80+ wzrośnie z 4,5 proc. populacji do 12 proc. w 2060 roku. To ponad dwa i pół razy więcej.

Polska będzie – a właściwie już jest – jednym z krajów, w których dynamika zmian demograficznych, w szczególności starzenie się społeczeństwa, zachodzić będzie najszybciej ze wszystkich członków Unii Europejskiej. Tak wynika z prognoz Europejskiego Urzędu Statystycznego.

– Nasilające się w Polsce zmiany demograficzne będą miały długofalowy wpływ na sytuację społeczną. Pociągną one za sobą wzrost wydatków na opiekę zdrowotną, także wysokość emerytur. Dłuższy okres na emeryturze oznacza, że zgromadzone w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych środki muszą zostać rozdzielone na większą liczbę comiesięcznych świadczeń – komentuje Marcin Kobus, dyrektor Działu Produktów Inwestycyjnych Biura Maklerskiego Alior Banku.

Zmiany te to nie przyszłość, a już teraźniejszość. Liczba emerytów z najniższą (lub mniejszą – niepełną) emeryturą wzrosła w latach 2011-2020 ponad 14-krotnie!^[4]

Jak zmiany demograficzne wpłyną na wysokość emerytury dzisiejszych 20- i 30-latków?

Już dzisiaj rzeczywistość maluje się w czarnych barwach. Jeżeli przeciętną, nowo przyznaną emeryturę podzielimy przez wysokość średniego miesięcznego wynagrodzenia, otrzymamy tzw. stopę zastąpienia^[5]. Określa ona jakiego spadku dochodu może spodziewać się przeciętny Polak, przechodząc na emeryturę w danym roku.

W 2019 r. stopa zastąpienia wynosiła około 54,1 proc. Innymi słowy, dochody do dyspozycji przeciętnego Polaka przechodzącego na emeryturę spadały o prawie połowę. Zbliża się ona do poziomu granicznego, uznawanego przez Międzynarodową Organizację Pracy za minimalny standard.

Nie jest to oczywiście wskaźnik jednorodny. Kobiety mają stopę zastąpienia średnio na poziomie znacząco niższym niż mężczyźni (krócej pracują, mają dłuższą przeciętną długość życia, czyli również czas na emeryturze). Także osoby zarabiające powyżej poziomu średniej krajowej mają stopę zastąpienia średnio niższą niż osoby zarabiające niewiele.

Tymczasem prognozy na kolejne lata dają sygnał, że przyszłym emerytom będzie jeszcze trudniej. Według raportu Komisji Europejskiej^[6]stopa zastąpienia będzie spadać w większości krajów Unii Europejskiej, jednak w różnym tempie. Polska, z uwagi na niekorzystne zmiany demograficzne, skutkujące starzeniem się społeczeństwa, znajdzie się w niechlubnej czołówce. Wg wspomnianego raportu, stopa zastąpienia spadnie w perspektywie do 2070 roku o kolejne 28,9 pp., co daje czwarty najgorszy wynik w krajach Unii Europejskiej.

Oznacza to, że wysokość emerytury w 2040 r. nie będzie tak jak dzisiaj wynosić połowy ostatniego wynagrodzenia, lecz zaledwie jedną trzecią. Dla osoby, która ma przed sobą około 30 lat kariery zawodowej i na emeryturę przejdzie w okolicach 2060 r., będzie ona warta jedynie jedną czwartą ostatniej pensji.

Co ciekawe, według opracowanego niedawno na zlecenie ZUS raportu^[7], sytuacja może być jeszcze trudniejsza niż ta, opisana przez Komisję Europejską. Według niego, stopa zastąpienia w 2060 r. może wynieść jedynie 18,7 proc. W związku z tym, jak opisano w dokumencie „występuje zagrożenie ubóstwem w wieku emerytalnym”.

W jaki sposób można zabezpieczyć się na czas emerytury?

Po pierwsze, osiągając wiek emerytalny warto pomyśleć o kontynuacji aktywności zawodowej. Według danych ZUS, każdy rok pracy powyżej ustawowego wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet, 65 dla mężczyzn) zwiększa późniejsze świadczenie emerytalne o około 8 proc.^[8]

Już dziś każdy pracownik ma także szansę skorzystać z rozwiązań, które służą gromadzeniu dodatkowych oszczędności na emeryturę.

– Jednym ze sposobów na zabezpieczenie swojej przyszłości na emeryturze jest założenie IKE (Indywidualne Konto Emerytalne) lub IKZE (Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego). Ich dodatkową zaletą są ulgi podatkowe. W przypadku IKZE wpłacane na niego pieniądze można odjąć w rocznym zeznaniu podatkowym od dochodu, a tym samym zmniejszyć podstawę opodatkowania. Jeśli środki zgromadzone na IKE zostaną wypłacone przez właściciela po osiągnięciu przez niego wieku emerytalnego, to zostanie on zwolniony z podatku od zysków kapitałowych. Dodatkowo, pieniądze zgromadzone na obydwu kontach podlegają dziedziczeniu – tłumaczy Dorota Białołęcka, menedżer Zespołu Funduszy Inwestycyjnych w Biurze Maklerskim Alior Banku.

Innymi, dobrowolnymi produktami, które pozwalają na dodatkowe zabezpieczenie finansowe, są Pracownicze Plany Emerytalne (PPE) oraz Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK). W ich ramach składki emerytalne odprowadza pracodawca oraz pracownik. W przypadku drugiego programu, wpłaty pochodzą również od państwa (wpłata powitalna i dopłaty roczne). Zaoszczędzony w ramach PPK kapitał podlega dziedziczeniu, a jednocześnie może zostać wykorzystany przez uczestnika w przypadku ciężkiego zachorowania swojego czy najbliższej rodziny lub na cele kredytowe.

– Mając na uwadze pojawiające się na rynku prognozy dotyczące przyszłości emerytur, warto już dziś pomyśleć nad skorzystaniem z dostępnych rozwiązań tzw. III filara i stworzyć sobie zaplecze finansowe, które pomoże nam utrzymać standard życia, także na emeryturze. Odkładając co miesiąc nawet drobne sumy przez kilkadziesiąt lat, jesteśmy w stanie zbudować pokaźny kapitał, który będzie cennym uzupełnieniem świadczeń emerytalnych z ZUS – podsumowuje Marcin Kobus.

[1] Źródło: https://twitter.com/zus_pl/status/1440301535485911040 [2] Źródło: https://www.zus.pl/baza-wiedzy/statystyka/opracowania-tematyczne/struktura-wysokosci-emerytur-i-rent
[3] Źródło: EUROSTAT: EUROPOP 2019 – Population projections at national level (2019-2100)
[4] ZUS - Emerytury nowosystemowe wypłacone w grudniu 2021 r. w wysokości niższej niż wysokość najniższej emerytury DEPARTAMENT STATYSTYKI I PROGNOZ AKTUARIALNYCH, Warszawa 2022 r.
[5] Na potrzeby materiału za stopę zastąpienia przyjęto iloraz: przeciętnej wartości nowo przyznawanej emerytury brutto w danym roku i przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia zgodnie z metodyką: European Commission - The 2021 Ageing Report Economic & Budgetary Projections for the EU Member States (2019-2070). https://ec.europa.eu/info/sites/default/files/economy-finance/ip148_en.pdf
[6] European Commission - The 2021 Ageing Report Economic & Budgetary Projections for the EU Member States (2019-2070). https://ec.europa.eu/info/sites/default/files/economy-finance/ip148_en.pdf
[7] https://www.zus.pl/documents/10182/874079/13+-+Jak+zatroszczy%25C4%2587+si%25C4%2599+o+zabezpieczenie+na+staro%25C5%259B%25C4%2587+os%25C3%25B3b+o+niskich+dochodach.pdf/d3c3bb66-5784-44b2-bf1a-d98528603e60
[8] Źródło: ZUS, https://www.zus.pl/-/prezes-zus-im-dluzsza-praca-tym-wyzsza-emerytura