Nawet drobna awaria zasilania potrafi wywołać poważne skutki — zakłócenia w systemach, przestoje, a nawet straty sięgające 17 proc. rocznych przychodów. Tym większe zagrożenie stanowi blackout na dużą skalę, jak ten, który sparaliżowł Hiszpanię i Portugalię. Podobne zdarzenia miały miejsce też w Pradze i Wiedniu, gdzie lokalne awarie zakłóciły funkcjonowanie transportu miejskiego oraz codzienne życie mieszkańców. Przerwy w dostawie prądu dotyczą także handlu. Uderzają w sklepy na wielu poziomach: od kas i terminali, przez magazyny, po obsługę klienta. Jak branża handlowa radzi sobie w takich sytuacjach? Czy klienci mają się czego obawiać? I co mogą zrobić detaliści, by lepiej zabezpieczyć się na przyszłość? Tłumaczy ekspert z Exorigo-Upos.
Pod koniec kwietnia doszło do gwałtownego załamania sieci energetycznej w Hiszpanii. W ciągu kilku sekund z systemu zniknęło 15 gigawatów mocy, co sparaliżowało znaczną część Półwyspu Iberyjskiego. Z podobnymi problemami, choć na mniejszą skalę, mierzyliśmy się również na naszym podwórku. W czasie pandemii COVID-19, gdy miliony osób przeszły na pracę i naukę zdalną, gwałtownie wzrosło zużycie energii. W wielu regionach kraju pojawiały się lokalne, kilkugodzinne przerwy w dostawie prądu.
– Do blackoutu może dojść z różnych przyczyn: awarii technicznych, przeciążenia sieci czy rosnącej liczby cyberataków, które w ostatnim czasie obserwujemy także w Polsce. Wśród kluczowych zagrożeń są też zjawiska atmosferyczne – zwłaszcza długotrwały brak opadów. Niski poziom wód w rzekach utrudnia chłodzenie elektrowni, co latem, przy wysokim zapotrzebowaniu na energię, może prowadzić do przeciążeń i konieczności czasowego odłączania odbiorców. Również powodzie i inne ekstremalne zjawiska pogodowe – jak te, które wystąpiły w ubiegłym roku na południowym zachodzie kraju – mogą powodować lokalne zakłócenia – mówi Michał Tomaszewski, CISO, szef Zespołu ds. Bezpieczeństwa w Exorigo-Upos.
Dodatkowym czynnikiem ryzyka pozostają zjawiska sejsmiczne. W lipcu tego roku na Kamczatce doszło do silnego trzęsienia ziemi, po którym wystąpiło tsunami. Według wstępnych informacji, skutkiem żywiołu były przerwy w dostawach prądu w części regionów nadbrzeżnych Rosji i Japonii. Incydenty te pokazują, że skala zagrożenia blackoutem nie jest wyłącznie kwestią lokalną czy europejską.
W ostatnim czasie odnotowano też nowe, duże awarie energetyczne w Europie. Na północy Portugalii doszło we wrześniu do blackoutów, które pozbawiły prądu ponad 80 tys. osób2. Również w stolicy Niemiec miał miejsce potężny blackout — policja wskazała, że w tle mogą występować motywy o podłożu politycznym.
W przypadku nagłego blackoutu skutki są odczuwalne natychmiast. Awaria zasilania prowadzi do paraliżu kluczowej infrastruktury – ludzie mogą utknąć w windach, wagonach metra, czy budynkach wyposażonych w systemy automatycznego zamykania drzwi, bez możliwości szybkiej ewakuacji. Równocześnie przestaje działać sygnalizacja świetlna, co prowadzi do chaosu komunikacyjnego, zwiększa ryzyko wypadków i znacząco opóźnia działania służb ratunkowych. Problemy potęguje utrata łączności. Stacje bazowe telefonii komórkowej działają jedynie przez krótki czas na zasilaniu awaryjnym, po czym dochodzi do zaniku zasięgu i braku dostępu do internetu mobilnego.
Blackout nie pozostaje również bez wpływu na handel. W przypadku awarii zasilania klienci mogą utknąć w sklepach. Mimo to sieci handlowe dysponują procedurami awaryjnymi oraz odpowiednimi środkami bezpieczeństwa, które pozwalają na sprawne zarządzanie taką sytuacją.
To jednak tylko jedna strona problemu. Co z osobami, które właśnie próbowały zapłacić, nie mając przy sobie gotówki? W momencie przerwy w dostawie prądu terminale płatnicze i aplikacje bankowe przestają działać. W efekcie osoby korzystające wyłącznie z płatności elektronicznych stają się bezradne – czy transakcja doszła do skutku?
– Przede wszystkim należy mocno podkreślić, że zarówno konsument, jak i jego środki w takiej sytuacji są w pełni bezpieczne – uspokaja Robert Andrukiewicz, Członek Zarządu Fiserv Polska. – W zależności od konkretnej sytuacji, np. kiedy dokładnie nastąpiło wyłączenie zasilania, możliwych jest kilka różnych scenariuszy realizacji transakcji. W przypadku, gdy terminal płatniczy potwierdził transakcję możemy być pewni, że płatność została przyjęta przez nasz bank i powinno nastąpić wydanie towaru lub realizacja usługi. W przypadku braku takiego potwierdzenia należy rozważyć alternatywną metodę płatności. Przy czym w bardzo wyjątkowych okolicznościach nasz bank mógł przyjąć płatność, ale taka informacja nie zdążyła trafić do terminala. W tej i podobnych sytuacjach konsument może zawsze skorzystać z procedury tzw. chargebacku, czyli zgłosić do banku roszczenie o pełen zwrot niezasadnie pobranej kwoty z rachunku karty.
Pakiet antyblackoutowy
W odpowiedzi na zagrożenie blackoutami Polskie Sieci Elektroenergetyczne (PSE) przedstawiły tzw. „pakiet antyblackoutowy”. Dokument zawiera 21 rekomendacji podzielonych na trzy obszary: zarządzanie systemem energetycznym, cyberbezpieczeństwo oraz komunikacja ze społeczeństwem. Zmiany wymagają nowelizacji prawa energetycznego i zostały skierowane do konsultacji społecznych. Rząd wskazuje bezpieczeństwo energetyczne jako jeden z priorytetów oraz planuje inwestycje infrastrukturalne. PSE podpisały z BGK umowę na ponad 10,8 mld zł z Funduszu Wsparcia Energetyki, finansowanego z KPO. Plan zakłada budowę ponad 5 tys. km linii przesyłowych w ciągu najbliższych 10 lat, co ma poprawić stabilność systemu energetycznego oraz umożliwić przyłączanie nowych źródeł OZE i elektrowni jądrowej.
Blackout w handlu – jak zminimalizować ryzyko strat?
W obliczu rosnącego zagrożenia blackoutami firmy powinny zakładać, że najgorszy scenariusz jest realny – i odpowiednio się do niego przygotować. Kluczowe znaczenie mają zarówno technologie zabezpieczające infrastrukturę, jak i jasno określone procedury reagowania na sytuacje kryzysowe.
Podstawą ochrony danych jest tworzenie automatycznych kopii zapasowych w chmurze. Rozwiązania typu cloud backup oraz systemy odzyskiwania danych pozwalają na szybki dostęp do informacji nawet w przypadku utraty lokalnej infrastruktury. Co istotne, dostawcy usług chmurowych dysponują własnymi systemami zasilania awaryjnego i dodatkowymi centrami danych, co znacząco zwiększa bezpieczeństwo.
Firmy posiadające własne serwery powinny rozważyć przeniesienie części zasobów do zewnętrznych centrów danych lub wdrożenie modelu hybrydowego. Profesjonalne serwerownie oferują zaawansowane systemy UPS oraz wysokowydajne agregaty prądotwórcze, chłodzenie i zabezpieczenia fizyczne, które minimalizują ryzyko przestojów.
Warto rozważyć inwestycje w urządzenia, które podtrzymają zasilanie w razie awarii prądu, takie jak zasilacze awaryjne UPS, które natychmiast przełączają urządzenia na zasilanie bateryjne. Dzięki temu kluczowa infrastruktura IT może zostać bezpiecznie wyłączona lub działać przez krótki czas, co bywa decydujące dla ciągłości operacji. Uzupełnieniem są stacje EPS, które zapewniają dostawę energii elektrycznej, wystarczającą do podtrzymania pracy mniej krytycznych urządzeń, takich jak drukarki czy chłodziarki, do momentu przywrócenia zasilania.
– Sama technologia to za mało. Równie ważne są scenariusze awaryjne i gotowe procedury działania. Każda firma powinna mieć opracowany plan na wypadek blackoutu, obejmujący nie tylko kwestie techniczne i bezpieczne wyłączanie systemów, ale też zasady pracy zdalnej, ewakuacji i komunikacji kryzysowej. Kluczowe jest również regularne testowanie tych procedur i sprawdzanie niezawodności sprzętu, bo samo wdrożenie to dopiero początek – dodaje Michał Tomaszewski.
W erze powszechnej cyfryzacji blackouty przestają być wyłącznie problemem sektora energetycznego – stają się realnym zagrożeniem dla ciągłości działania firm. Prąd to dziś nie tylko źródło światła, ale fundament funkcjonowania przedsiębiorstwa. Gotowość na przerwy w dostawie prądu powinna być integralnym elementem każdej nowoczesnej strategii bezpieczeństwa biznesowego.